LEGENDY

LUDOWA LEGENDA O BRZOZIE

Ludowa legenda opowiada, że kiedy Święta Rodzina uciekała do Egiptu przed prześladowaniem Heroda,

brzoza otuliła swoimi gałązkami uciekinierów, chroniąc ich od deszczu.

W nagrodę Stwórca dał jej delikatną, wdzięczną postać

i sprawił, że w drzewo to nigdy nie uderza piorun.

Legenda o brzozie gryżyńskiej

W kruchcie kościoła  w Borku Wielkopolskim z lewej strony znajduje się wyciosany drewniany krzyż z Chrystusem Ukrzyżowanym, na którym czytamy wymowny napis: ”Czcij Ojca swego i Matkę swoją” oraz drugi: „Krzyż z brzozy gryżyńskiej”. Z tą brzozą wiąże się legenda.

Nad rzeką Obrą, na obszarze obecnego województwa leszczyńskiego, położona jest wieś Gryżyna. Około 200 lat temu mieszkała w tej wsi wdowa z małym synkiem, Antosiem. Matka, poza jedynakiem, nie widziała świata, pozwalając mu na wszystko. Nie ukarała go nawet wówczas, gdy Antoś ją uderzył. Gdy synek miał lat dziesięć, zachorował i zmarł. Pochowany został na miejscowym cmentarzu przy kościele św. Marcina. Rozpacz matki była przeogromna.

I oto zaczęły się nagle dziać dziwne rzeczy. Jednego dnia kościelny, blady jak trup, przybiegł do plebana z wiadomością, że z mogiłki Antosia wystaje dziecięca rączka. Pleban polecił rączkę przysypać piaskiem, lecz już na drugi dzień rączka ponownie wystawała z mogiłki. Wówczas pleban zwołał wszystkich mieszkańców wioski i matkę Antosia. Zwracając się do zebranych powiedział:

„Z dzieckiem związana jest dziwna tajemnica, wobec której nic modlitwy moje nie pomagają. Matko, musisz 

nam tajemnice wyjawić, jeśli chcesz, by twoje dziecko zostało zbawione”.

Wówczas zbolała matka Antosia z płaczem przyznała, że nie ukarała swego synka, gdy ten uderzył ją kiedyś w twarz. „Straszne to przewinienie dziecka wobec matki” – powiedział pleban. „Rozumiem teraz, że zmarłe dziecko dopomina się kary, której nie otrzymało za życia”. To powiedziawszy ułamał gałązkę brzozową z rosnącego w pobliżu drzewa i podał płaczącej matce do ręki. Matka Antosia z trudem opanowała się i wychłostała wystającą z mogiłki rękę syna. Na oczach zdziwionych obserwatorów blada rączka dziecka skryła się w piasku i już nigdy jej nie widziano. Pleban zatknął ową gałązkę z brzozy w mogiłkę dziecka.

Gdy nadeszła wiosna, brzozowa witka puściła zielone listki i wyrosło z niej drzewko. Nazywano je „brzozą gryżyńską”. Brzoza rosła przez wiele lat, aż pień jej, licząc dawną miarą, osiągnął w obwodzie pięć i pół łokcia. W końcu w 1875 roku burza, która przeszła nad Gryżyną, przerwała żywot tej sławnej brzozy.

Jeśli będziecie kiedykolwiek w Borku, odwiedźcie kościół zdzieski, ogarnijcie spojrzeniem krzyż z Chrystusem Panem, wyciosanym z tej legendarnej brzozy. Zastanówcie się nad waszym postępowaniem wobec rodziców. Niech ta legenda i ten krzyż z brzozy gryżyńskiej będzie w pewnym sensie przestrogą, bo i dziś spotkać można dzieci wyciskające łzy z kochających oczu matek.

Latosińska Barbara, Legenda o brzozie gryżyńskiej, „Gazeta Gostyńska” 1992, nr 21, s. 34.

Brzoza na gryżyńskim cmentarzu rosła aż do roku 1875, kiedy powaliła ją okrutna burza. Legenda jednak w ludzkiej pamięci pozostała do dnia dzisiejszego. Osobliwą pamiątką po tych wydarzeniach jest krzyż z brzozy gryżyńskiej wiszący po lewej stronie w kruchcie kościoła w Borku Wielkopolskim na Zdzieżu.

Rodzaje brzozy

Brzozy przyspieszają tworzenie próchnicy, i przygotowują w ten sposób teren dla innych gatunków drzew.

Brzoza rośnie szybko, osiąga wysokość 25 m i dożywa do 120 lat. W wieku 60-80 lat zatrzymuje się wzrost drzewa.

Brzoza jest gatunkiem jednopiennym.

(GATUNKI JEDNOPIENNE- rośliny, u których na tym samym okazie występują kwiaty męskie i żeńskie. Oprócz brzozy do gatunków jednopiennych  należy  także sosna, buk i leszczyna.)

Owocuje co roku. Co 2-3 lata ma obfitsze lata nasienne. Brzozy kwitną w kwietniu, a po raz pierwszy zakwitają w wieku 15-20 lat.

Kwiaty męskie, mające postać kotków, występują na końcach starszych pędów.

Kwiaty żeńskie natomiast występują na końcach młodszych krótkopędów. Owocem jest malutki orzeszek z cienkimi skrzydełkami.

Brzoza, podobnie jak sosna czy jałowiec, wydziela substancje bakteriobójcze- fitoncydy. Za ich przyczyną strefa wokół drzew jest wolna od bakterii.

Drewno brzozy jest dość elastyczne i mocne, charakteryzuje się dużą gęstością i dlatego ma wysoką wartość opałową.

drobna

delikatna

smukła

kora: biała, gładka

gałązki: wiotkie, drobne

 

W Polsce występuje 7 odmian brzóz( na świecie jest 120 gatunków, na półkuli północnej-40).

1.brzoza brodawkowata- najbardziej znana

2.brzoza omszona

3.brzoza niska

4.brzoza karłowata

5.brzoza ciemna

6.brzoza karpacka

7.brzoza ojcowska.

 Brzoza brodawkowata -

 łac.Betula pendula  (betula=brzoza, pendulus=zwisający-dotyczy to zwisających gałęzi brzozy)

lub synonim  Betula verrucosa.

Inne jej nazwy to:

-brzoza gruczołkowata

-brzoza płacząca

-brzoza biała

-brzoza zwisła.

Jest to najpospolitszy gatunek krajowy.

Brzoza brodawkowata swą  nazwę zawdzięcza drobnym brodawkom(gruczołom), które pokrywają młode pędy i wydzielają drobne kropelki żywicy. Dawniej ludzie te kropelki nazywali łzami.

Rośnie ok.100-120 lat, sięga 30 m wysokości i ponad 300 cm obwodu.

Młode gałązki brzozy brodawkowatej zwieszają się podobnie jak u wierzby płaczącej. Są one bardzo cienkie, a ich długość może osiągać nawet kilka metrów! Korona jest mocno prześwitjąca, dzięki czemu drzewo daje przyjemny, ażurowy cień.

Brzoza

Brzoza- po łacinie to drzewo jest określane

Betula.

Brzoza to gatunek, który trwale kojarzy się z polskim krajobrazem.

Brzoza:

- ma  charakterystyczny kształt - posiada  długie i cienkie gałązki zwisające z konarów

-ma  delikatne, zakończone długim szpicem liście

- i pień pokryty gładką, srebrzystobiałą korą. 

W powierzchniowych warstwach kory występuje substancja, zwana betuliną. Jej drobne kryształki załamują światło w taki sposób, że nadają korze kolor biały. 

Brzoza jest gatunkiem pionierskim, co oznacza, że  jako pierwsza pojawia się na terenach niezadrzewionych i w krótkim czasie zdobywa tereny leżące odłogiem( np.ugory, wydmy, miejsca po pożarze, zgliszcza budowli).Ma niewielkie wymagania glebowe i jest odporna na niekorzystne czynniki np. zanieczyszczenia przemysłowe.